Quy hoạch phân khu xây dựng đô thị tỷ lệ 1/2000
xã Xuân Phương, thị xã Sông Cầu
Xã Xuân Phương, một phần quan trọng của thị xã Sông Cầu, tỉnh Phú Yên, đang dần nổi lên như một tâm điểm phát triển mới của vùng duyên hải Nam Trung Bộ, nhờ vào lợi thế cảnh quan thiên nhiên kỳ vĩ và đặc biệt là vị trí nằm kề bên Vịnh Xuân Đài – một trong những vịnh biển đẹp và giàu giá trị bậc nhất Việt Nam. Vịnh Xuân Đài không chỉ là biểu tượng của vẻ đẹp tự nhiên Phú Yên mà còn là hạt nhân của định hướng phát triển kinh tế - xã hội, du lịch và đô thị hóa cho cả khu vực.
Với mục tiêu cụ thể hóa chiến lược phát triển bền vững, bảo tồn di sản tự nhiên và đồng thời tạo động lực thúc đẩy kinh tế địa phương, đồ án “Quy hoạch phân khu tỷ lệ 1/2000 xã Xuân Phương” đã được triển khai trên cơ sở tổng hợp các yếu tố hiện trạng, tiềm năng phát triển và đặc biệt là định hướng khai thác có kiểm soát các giá trị của Vịnh Xuân Đài. Đây không chỉ là một dự án quy hoạch kỹ thuật đơn thuần mà còn là một cách tiếp cận nhân văn, đề cao vai trò của cảnh quan, văn hóa và cộng đồng trong phát triển không gian sống hiện đại.
Vịnh Xuân Đài trải dài ôm lấy phía Tây của khu vực quy hoạch, đóng vai trò như một tấm gương phản chiếu vẻ đẹp tự nhiên toàn khu vực. Không gian mặt nước rộng lớn, độ sâu ổn định và màu xanh ngọc bích đặc trưng khiến nơi đây trở thành điểm đến lý tưởng cho các loại hình du lịch biển cao cấp như nghỉ dưỡng, thể thao dưới nước, du thuyền, cắm trại ven bờ và khám phá sinh thái biển. Những bãi biển như Bãi Ôm, Bãi Rạng hay Vũng Chao không chỉ hấp dẫn bởi vẻ đẹp nguyên sơ mà còn mang lại khả năng tổ chức các hoạt động cộng đồng, lễ hội ven biển, đồng thời là cửa ngõ tiếp cận mặt nước cho các tuyến đường thủy du lịch trong tương lai. Sự kết hợp giữa rừng, núi, biển và đồng bằng đã tạo nên một phông nền cảnh quan giàu tính tầng bậc, đặc biệt là khi nhìn từ các sườn núi hoặc dải đồng bằng ven vịnh – nơi tầm mắt có thể bao quát trọn vẹn vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên Phú Yên.
Một trong những yếu tố tạo nên sự hấp dẫn đặc biệt của vùng quy hoạch là sự tồn tại của cấu trúc cảnh quan tuyến – hành lang ven biển trải dài theo trục Bắc – Nam, nơi các yếu tố núi đồi, mặt nước, khu dân cư và hệ thống hạ tầng lồng ghép vào nhau một cách tự nhiên, hình thành nên một dải không gian sinh thái – du lịch đặc biệt. Dọc tuyến đường Xuân Phương – trục xương sống của khu vực – các khu chức năng sẽ được bố trí một cách linh hoạt, hài hòa giữa yếu tố hiện đại và bản sắc. Phía Tây tuyến đường – nơi giáp ranh với vịnh – sẽ hình thành các khu du lịch biển, không gian công cộng, công viên cảnh quan, cùng với đó là hệ thống bến thủy, cầu cảng phục vụ du khách và người dân địa phương. Phía Đông tuyến đường – nơi địa hình đồi dốc hiện diện – sẽ là không gian cho các khu nghỉ dưỡng sinh thái, điểm nhìn cao tầng, vườn thực nghiệm, các công trình mang tính biểu tượng gắn với cảnh quan núi rừng.
Không gian cảnh quan hiện trạng một phần vịnh Xuân Đài và khu quy hoạch (nguồn sưu tầm)
Minh họa Sơ đồ sử dụng đất toàn khu quy hoạch (nguồn Viện QHXD TP-2025)
Điều đáng quý là trong toàn bộ quá trình quy hoạch, giá trị của Vịnh Xuân Đài không hề bị xem nhẹ hay “hóa bê tông” như nhiều khu vực khác mà ngược lại, được đặt ở vị trí trung tâm trong tư duy phát triển không gian. Vịnh được xem như một tài sản tự nhiên cần bảo tồn, một “sân khấu thiên nhiên” mà trên đó, các hoạt động du lịch, văn hóa và sinh hoạt cộng đồng sẽ diễn ra. Thay vì chiếm dụng, quy hoạch hướng đến việc mở rộng khả năng tiếp cận của cộng đồng đến với vịnh, bằng cách tạo lập các trục đi bộ, không gian mở, công viên biển và tuyến du lịch bằng đường thủy. Chính điều này đã biến Vịnh Xuân Đài thành một phần của đời sống người dân – không chỉ là nơi chiêm ngưỡng mà còn là nơi gắn bó và hòa nhập.
Trên cơ sở đó, quy hoạch cũng đề xuất hình thành trục cảnh quan đô thị biển chạy dọc tuyến Xuân Phương – một trục không chỉ có chức năng giao thông mà còn là trục du lịch – dịch vụ, tổ chức các hoạt động thương mại, chợ biển, phố đi bộ và các không gian văn hóa cộng đồng, tạo thành xương sống kết nối giữa các điểm nhấn cảnh quan như công viên biển Vũng Chao, bãi Ôm – bãi Rạng, các khu dịch vụ nghỉ dưỡng phía Nam và các khu dân cư hiện hữu phía Bắc. Sự phát triển này không làm mất đi tính tự nhiên của cảnh quan mà ngược lại, dựa vào địa hình hiện hữu để xây dựng một hệ sinh thái dịch vụ hài hòa với tự nhiên.
Tính đến yếu tố thực tiễn, quy hoạch cũng giải quyết hàng loạt thách thức về hạ tầng kỹ thuật – xã hội như hệ thống cấp nước, thoát nước, thu gom rác thải, điện chiếu sáng và viễn thông. Các giải pháp kỹ thuật đưa ra đều hướng đến việc tối ưu hóa chi phí đầu tư, tận dụng điều kiện địa hình và đảm bảo an toàn môi trường. Đặc biệt, với đặc điểm địa hình phân bậc, quy hoạch ưu tiên giải pháp thoát nước mặt tự nhiên, tránh ngập úng cục bộ, đồng thời thiết kế các hệ thống thu gom và xử lý nước thải riêng biệt nhằm bảo vệ chất lượng nước Vịnh Xuân Đài – yếu tố then chốt cho phát triển du lịch và sinh kế ngư dân.
Về tổ chức không gian kiến trúc, đồ án quy hoạch định hình cấu trúc không gian xếp lớp, từ biển vào đến núi, từ thấp đến cao, từ mở đến kín – phản ánh đúng đặc trưng địa hình vùng ven vịnh. Các công trình thấp tầng được bố trí ở gần mặt nước, đảm bảo không cản trở tầm nhìn và tạo sự thân thiện với cảnh quan. Các công trình điểm nhấn kiến trúc – như trung tâm dịch vụ du lịch, nhà văn hóa biển – sẽ được đặt ở các vị trí nhìn ra vịnh, với thiết kế mang đậm bản sắc địa phương, sử dụng vật liệu thân thiện môi trường như tre, gỗ, đá địa phương. Những công trình cao tầng nếu có cũng sẽ được bố trí lùi sâu vào khu vực sườn núi, đảm bảo yếu tố thẩm mỹ và không phá vỡ cảnh quan tổng thể của Vịnh Xuân Đài.
Không chỉ có giá trị về thiên nhiên, Vịnh Xuân Đài còn mang trong mình giá trị văn hóa sâu sắc, là nơi diễn ra các hoạt động tín ngưỡng, lễ hội truyền thống và đời sống mưu sinh lâu đời của ngư dân vùng biển. Vì thế, đồ án quy hoạch cũng chú trọng bảo tồn và phát huy các không gian làng chài truyền thống, khuyến khích mô hình du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm gắn với nghề chài lưới, ẩm thực biển, lễ hội cá Ông và các hoạt động dân gian đặc sắc. Sự giao thoa giữa cảnh quan thiên nhiên và văn hóa cộng đồng chính là chìa khóa để phát triển một Xuân Phương khác biệt – hấp dẫn du khách không chỉ vì cảnh đẹp mà còn vì chiều sâu bản sắc.
Thực hiện công tác lấy ý kiến cộng đồng dân cư trong quá trình nghiên cứu lập Quy hoạch
Khi xét về mối liên kết vùng, vị trí của xã Xuân Phương trở nên đặc biệt quan trọng, nơi đây là cầu nối giữa thị xã Sông Cầu với khu vực cảnh quan ven biển đặc biệt khác về phía Đông. Sự thuận tiện về giao thông đường bộ và khả năng phát triển tuyến đường thủy ven biển, nếu được đầu tư đúng mức, sẽ biến Xuân Phương trở thành một trung tâm du lịch vệ tinh năng động, góp phần lan tỏa giá trị của Vịnh Xuân Đài đến vùng Duyên hải Nam Trung Bộ.
Với tổng dân số hiện trạng khoảng hơn 5.000 người và dự báo đạt gần 13.000 người vào năm 2030, xã Xuân Phương hoàn toàn có khả năng phát triển thành một đô thị du lịch quy mô vừa, hiện đại nhưng vẫn giữ được linh hồn truyền thống. Quy hoạch phân khu tỷ lệ 1/2000 được phê duyệt tại Quyết định số 3299/QĐ-UBND ngày 19/6/2025 của Ủy ban nhân dân Thị xã Sông Cầu chính là công cụ để định hình hướng đi đó – với trọng tâm là khai thác giá trị Vịnh Xuân Đài, tổ chức không gian kiến trúc hài hòa, phát triển kinh tế gắn với sinh thái, bảo tồn văn hóa địa phương và đảm bảo chất lượng sống cho cộng đồng cư dân.
Từ một vùng ven biển bán đảo với cấu trúc làng chài, Xuân Phương đang được nâng tầm thành một điểm đến mới, một đô thị sinh thái – du lịch kiểu mẫu. Trong quá trình chuyển mình ấy, Vịnh Xuân Đài không chỉ là di sản, mà còn là động lực, là trung tâm kết nối các giá trị con người – thiên nhiên – văn hóa – kinh tế trong một chỉnh thể quy hoạch mang tầm chiến lược.
Minh họa không gian các khu vực trung tâm dịch vụ của Đồ án (nguồn Viện QHXD TP-2025)
